Odznaka wzorowego funkcjonariusza służby więziennej 1960-1972

Odznaka wzorowego funkcjonariusza służby więziennej została ustanowiona ustawą o Służbie Więziennej¹ z 1959 roku. Była jedną z nagród przyznawanych funkcjonariuszom za ofiarność lub dobre wyniki w służbie. Zgodnie z przywołaną ustawą jej wzór określił Minister Sprawiedliwości zarządzeniem z 27 maja 1960 roku². Dokument ten wykraczał poza delegację ustawową i poza wyglądem regulował także kwestie związane z nagradzaniem odznaką. Zgodnie z nim mogła być ona nadawana „funkcjonariuszom i pracownikom służby więziennej, którzy w okresie co najmniej 5 lat nienagannej pracy w więziennictwie wyróżnili się w tej pracy szczególnie dodatnimi wynikami oraz swoją postawą moralno-polityczną”³. Przy tak określonych warunkach, jedynym obiektywnym kryterium był czas służby. Zdjęcia archiwalne wskazują, że posiadanie odznaki nie było powszechne, co może wskazywać na to, że nie było to kryterium jedyne. Z drugiej strony wiadomo, że odznakę nadawano także funkcjonariuszom którzy nie mogli się pochwalić nienaganną służbą⁴. Można więc przypuszczać, że była to nagroda dla funkcjonariuszy z dłuższym stażem pracy i postawą moralno-polityczną odpowiadającą władzy ludowej.

Odznakę nadawał Minister Sprawiedliwości na wniosek dyrektora Centralnego Zarządu Więziennictwa lub z urzędu. Posiadał on także kompetencję do odebrania odznaki w razie gdyby uznał, że odznaczony funkcjonariusz lub pracownik służby więziennej swoim postępowaniem lub zachowaniem nie zasługiwał na dalsze jej posiadanie. Odznaczeni zobowiązani byli informować o zgubieniu, zniszczeniu lub kradzieży odznaki lub legitymacji swoich bezpośrednich przełożonych lub Centralny Zarząd Więziennictwa.

Zarządzenie obowiązywało od dnia 1 lipca 1960 roku. Pierwsze nadanie odznaki zaplanowano na dzień 22 lipca 1960 roku. Odznaczeni dekorowani byli osobiście przez Ministra Sprawiedliwości lub osoby przez niego upoważnione. Wręczano je w kwadratowym pudełku wykonanym z tektury i oklejonym granatowym fakturowanym papierem. Poza tym odznaczony otrzymywał legitymację. Odznakę należało nosić na prawej piersi w wielkości naturalnej lub jako miniaturę.

Zarządzenie określało wygląd odznaki następująco: „Dolną część odznaki stanowi nieforemne, od góry nie zamknięte koło, zakończone fragmentami liści laurowych oraz napisem “Za wzorową służbę”. Wewnątrz koła na czerwonym tle umieszczony jest miecz skrzyżowany z pochodnią i literami “SW”. Górną część odznaki stanowi stylizowany orzeł. Wysokość odznaki wynosi 30 mm, a szerokość 25 mm.”

Odznaka noszona była na słupku z nakrętką. Najczęściej spotkać można odznaki z aluminiową nakrętką z oznaczeniem „MENNICA PAŃSTWOWA”. Rzadziej spotkać można zakrętki z takim samym oznaczeniem, ale wykonane ze stopu miedzi. Na rewersie odznaki spotkać sygnatury złożone z jednej lub dwóch liter. Przykładowe sygnatury to: T, C, SK, JE, czy RK.

Wydaje się, że wszystkie znane egzemplarze zostały wykonane z jednej matrycy i bite w stopie miedzi. Jedyna dostrzegalna różnica związana jest z wyglądem płomieni pochodni na odznace. W części odznak zaznaczona jest granica między pochodnią a płomieniem. W pozostałych odznakach różnicy tej nie widać i całość wygląda jak obrysowany konturu pochodni z płomieniem. Ponieważ głębokość detalu w centralnej części odznaki jest minimalna, różnica ta przypuszczalnie wynika ze zużycia matrycy lub choćby mniejszej siły nacisku przy biciu odznaki. Czerwone tło odznaki zostało pokryte przeźroczystą emalią o głębokiej tonacji, pod którą widać chropowatą powierzchnię. Daje to wizualny efekt szklistości.